Phương pháp giáo dục giá trị sống, kĩ năng sống/ Nguyễn Công Khanh.-Hà Nội: Nxb ĐH Sư phạm, 2014.-148tr.;24 cm.

Tuổi học trò, tuổi mực tím, tuổi mộng mơ, tuổi mới lớn... là những cách gọi khác nhau về một giai đoạn phát triển quá độ từ tuổi thơ sang người lớn – lứa tuổi vị thành niên. Đây là giai đoạn phát triển đặc biệt, duy nhất của cuộc đời vì giai đoạn này xảy ra đồng thời một loạt những thay đổi, bao gồm: sự chín muồi về thể chất, sự biến đổi, điều chỉnh tâm lí và sự biến đổi các quan hệ xã hội nhằm đáp ứng các yêu cầu và nhiệm vụ phát triển. 

Theo các nhà tâm lí học lứa tuổi, đây là giai đoạn nỗ lực tìm kiếm những quan hệ ngoài gia đình, hướng tới những người bạn đồng lứa, xã hội hoá cái tôi...; tuổi tràn đầy xúc cảm, dễ xúc động, khó kiềm chế xúc cảm bột phát, dễ bị tổn thương. Trạng thái tình cảm của các em thất thường, không ổn định, thoắt vui rồi lại thoắt buồn, khó kiểm soát xung tính. Các nghiên cứu gần đây về tâm lí lứa tuổi này ở Việt Nam cho thấy các em học sinh THCS, THPT có những khoảng trống đáng ngại về giá trị, có nhiều thiếu hụt về kĩ năng sống và đây được coi là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự gia tăng bạo lực trong học đường. Thực tiễn giáo dục phổ thông cho thấy cả nhà trường lẫn gia đình đều coi nặng việc học các môn văn hoá: Toán, Văn, Lí, Hoá, Tiếng Anh... phục vụ thi cử mà xem nhẹ các hoạt động giáo dục giá trị sống, xem nhẹ việc rèn luyện phát triển kĩ năng sống cho học sinh. 

Cuốn sách Phương pháp giáo dục giá trị sống, kĩ năng sống đã sử dụng rất nhiều tư liệu quý từ nhiều nguồn khác nhau. Khi biên soạn, tác giả cố gắng trình bày các khái niệm lí thuyết ngắn gọn, dễ hiểu, tập trung nhiều công sức, trí tuệ cho việc tìm kiếm, đổi mới, đa dạng hoá phương pháp giáo dục giá trị sống và phát triển kĩ năng sống đáp ứng nhu cầu, hứng thú, phù hợp với đặc điểm của lứa tuổi học sinh; tập trung sưu tầm, viết lại các câu chuyện ngắn theo kiểu “ngụ ngôn hiện đại”, ẩn chứa trong đó các triết lí, các bài học giáo dục giá trị sống, gợi mở cách thức mượn nội dung câu chuyện làm nảy sinh các tình huống có vấn đề để học sinh khám phá, phát hiện, tranh luận và suy ngẫm... Mỗi câu chuyện tác giả dành nhiều tâm huyết và trí tuệ để viết lời bàn, đưa ra các câu hỏi, yêu cầu học sinh làm các bài tập thực hành, gợi ý cách tổ chức các trò chơi hay các cuộc thi... nhằm định hướng và kích hoạt tư duy sáng tạo, tạo cảm xúc, niềm tin, thái độ tích cực ở các em học sinh. 

Cụ thể, Chương I giúp bạn học cách khám phá bản thân: hãy quan sát, lắng nghe... để nhận biết và thấu hiểu... tôi là ai; học cách khám phá những cảm xúc, suy ngẫm lại những kí ức của tuổi thơ, nuôi dưỡng niềm tin... nhằm tìm kiếm cho mình một triết lí sống để trở thành người có ích, sống để thành công... Chương II tập trung giới thiệu phương pháp giáo dục giá trị sống dựa trên 5 nguyên tắc vàng: Giáo dục giá trị sống qua những câu chuyện cảm động; Giáo dục giá trị sống qua những câu hỏi tự vấn chính mình; Giáo dục giá trị sống qua nhận thức lại kinh nghiệm, tương tác và sự tranh luận; Giáo dục giá trị sống bằng những quan sát trải nghiệm thực tế; Giáo dục giá trị sống bằng những trải nghiệm cảm xúc. Mỗi nguyên tắc này được cụ thể hoá bằng rất nhiều các câu chuyện ngắn sinh động ẩn chứa các bài học giá trị về tình yêu thương, lòng vị tha, biết quan tâm đến người khác, biết trân trọng những điều bạn có, bài học về tình bạn, bài học về hạnh phúc... Chương III tập trung giới thiệu kĩ 5 nhóm kĩ năng sống được xem là rất quan trọng đối với lứa tuổi học sinh lớn: Kĩ năng suy nghĩ tích cực nuôi dưỡng thái độ lạc quan; Kĩ năng điều chỉnh nhận thức hành vi; Kĩ năng ứng phó với stress; Kĩ năng giải quyết vấn đề; và Kĩ năng tổ chức trò chơi. Những kĩ năng này rất ít được các tài liệu, sách đã xuất bản đề cập đến. Mỗi kĩ năng này đều sử dụng các câu hỏi, tình huống, câu chuyện và các bài tập thực hành để giúp học sinh có thể luyện tập, rèn luyện phát triển kĩ năng này cho bản thân. Đây thực sự là nguồn tư liệu phong phú, vô cùng quý giá để giáo viên, phụ huynh khai thác, phát huy tối đa tính tích cực của học sinh trong các hoạt động khám phá, xác định giá trị, phát triển bản thân. 

Phần cuối của cuốn sách này người đọc được yêu cầu suy ngẫm và tự hỏi mình những câu hỏi sau: Tôi là ai? Tôi thực sự cảm nhận như thế nào về bản thân? Đâu là những thói quen tốt /xấu của tôi? Tôi thường suy nghĩ như thế nào? Tôi có khả năng gì? Tôi tự tin đến mức nào? Mục đích sống của cuộc đời tôi là gì? Hành trang cuộc đời tôi đã có những gì? Những giá trị sống của tôi là gì? Những bài học giá trị nào tôi đã học được? Ước mơ của tôi là gì? Tôi đã làm gì để theo đuổi ước mơ của mình? Tôi biết ơn điều gì? Điều gì khiến tôi hạnh phúc? Tôi thích cuộc sống của mình như thế nào? Tôi mong muốn mình trở thành người như thế nào? Nghề nghiệp nào là lí tưởng nhất đối với tôi?... 

Hãy viết câu trả lời cho những câu hỏi này vào nhật kí cá nhân và có thể chia sẻ chúng với nhóm bạn/cha mẹ/thầy cô... Hãy suy nghĩ nghiêm túc và cân nhắc kĩ những câu hỏi này. Ước muốn nỗ lực tìm câu trả lời cho những câu hỏi này là sự khởi đầu cho một nguyên tắc quan trọng nhất: Sống để thành công, sống hạnh phúc. Và sự thật cuốn sách từng bước giúp người đọc nhận ra: tính cách, cách bạn suy nghĩ (tư duy) và những niềm tin tích cực là một trong những yếu tố cơ bản quyết định mức độ thành công, hạnh phúc của bạn. 

Hãy hành động theo những chỉ dẫn sau: Bạn hãy viết ra một danh sách những mục tiêu của mình? Và từng bước lập kế hoạch cho việc đạt được các mục tiêu đó; Lắng nghe tiếng nói bên trong con người bạn (tiếng nói của lương tri); Tập trung vào những suy nghĩ, xúc cảm, thái độ tích cực; Tập tính nhẩm mỗi ngày để cải thiện trí não; Tin tưởng vào ước mơ và sống có niềm đam mê, có mục đích; Sống ở thể chủ động, tự tin, sẵn sàng vượt khó; Sống trong trạng thái luôn biết ơn hơn là kêu ca, oán trách, đổ lỗi; Từng bước lập trình lại những suy nghĩ, niềm tin của bạn vào chính bạn và thế giới mà bạn đang sống bằng những lời nói và hành động tích cực nhằm đến những mục tiêu cụ thể; Làm theo những suy nghĩ tích cực được truyền cảm hứng và luôn tìm thấy niềm vui từ những điều bình dị và nhận ra những điều tốt đẹp trong mọi hoàn cảnh; Hãy bắt đầu mỗi ngày của bạn bằng cách dành ít nhất 10 phút tập trung tâm trí vào những mong muốn, mục tiêu. Hãy thả lỏng tất cả các cơ, nhắm mắt lại và hình dung ra những mục tiêu và khát vọng của bạn như thể bạn đã thực hiện được chúng rồi. Hãy cảm nhận như điều đó đang thật sự diễn ra mỗi ngày, mỗi tuần, mỗi tháng...; Thay đổi những suy nghĩ, xúc cảm, thái độ sao cho chúng trở thành một rung cảm tương thích với những thứ bạn muốn hấp dẫn. Tập trung vào những thứ mang đến cho bạn niềm vui và giữ những mong đợi của bạn ở trạng thái tích cực; Hãy học cách giải thoát con tim khỏi hận thù, giải thoát đầu óc khỏi sự lo âu, sống đơn giản, cho đi nhiều hơn và mong đợi ít hơn... Hãy nhớ rằng cuộc sống thay đổi khi bạn thay đổi... Sự thay đổi tích cực bắt đầu diễn ra khi bạn có những suy nghĩ và niềm tin tích cực hơn... Bạn sẽ bắt đầu gặt hái sự thành công khi kiên trì thực hiện những chỉ dẫn hành động trong cuốn sách này... Càng thực hiện được nhiều những chỉ dẫn hành động này, bạn càng nhanh gặt hái được những thành công đến bất ngờ. 

Mời các bạn đón đọc tại Trung tâm!

Phạm Thị Trinh (Theo Trung tâm HTHT - Thư viện)